A CONDICIÓN HUMANA DOS GALEGOS

(Prólogo de Galegos. A Galicia do século)

 Breve definición de trazos diferenciais

Moito se ten argumentado sobre o carácter insular do pobo galego. Ao longo da historia diversos factores viñeron a dotar de trazos ben diferenciados aos que viven no finis terrae europeo: o illamento xeográfico por terra, as invasións por mar, a riqueza en materias primas, a climatoloxía, a paisaxe, a omnipresencia da auga, o longo reinado das tebras denantes do estoupido da luz. Por si os factores naturais non chegaran para soster a tese de que estamos diante dunha tribo peculiar, a organización social, o reparto do traballo, a xerarquización interna e o sometemento a poderes que fixeron un uso abusivo duns privilexios máis ca discutibles teñen contribuído a forxar o carácter dos galegos e mesmo o perfil dos seus valores máis interiorizados, aínda que con matices acerca da profundidade e arraigo dos mesmos tendo en conta a idade, o lugar de residencia, a ocupación laboral e a exposición a outras culturas.

O galego é un ser ben precavido. Sempre ten a impresión de que pode ser enganado. Por esa razón, cando fala non mira de primeiras á cara do interlocutor, para non aportarlle datos que teñan que ver coa súa propia natureza. Só cando non se sente observado aproveita para furtar imaxes do outro. Veciños do mesmo lugar, logo de trinta anos coincidindo na igrexa, na taberna ou na labranza, acumulan tan só unhas horas de intercambio de miradas. Sen embargo, a memoria é un aliado importante para fixar a personalidade dos outros. Así, os galegos, proverbialmente, son que de lembrar os actos máis aparentemente insignificantes xurdidos da convivencia ao longo do seu periplo vital.

A mirada dos galegos sorprende ao viaxeiro doutras latitudes polo seu carácter críptico. Pero, a pouco que se poña a proba a súa hospitalidade, o prexuízo da súa incapacidade para a entrega perde forza ata acabar caendo. Detrás desa primeira actitude de defensa, atopamos a seres xenerosos co que teñen e poden ofrecer. Nada ten que ver a extraversión coa capacidade para compartir o material. Teño mellor impresión sobre o desprendemento destas xentes ariscas en aparencia que da  suposta hospitalidade doutras comunidades que reciben ao viaxeiro con castañolas pero logo son máis cutres ca un crego chuquilateiro.

Claro que sería de agradecer tamén un pouco de xenerosidade na apertura e entrega dos espíritos. Pero iso xa é moito pedir. Para iso cumpre darlle tempo aos galegos. Este carácter reservado reafirma a teoría darwiniana de que a necesidade fai medrar o órgano. Para un galego, a reserva nace da necesidade de pasar o máis desapercibido posible aos ollos dos poderes de feito, prestos a esquilmar a aquel que se movía un pouco, ao que denotaba algunha prosperidade. A herdanza psicolóxica ten sido formidable. Ata ben entrado o século XX todos, exceptuando á nobreza, disimulaban ás súas posesións e riquezas. Mesmo a Xerarquía Eclesiástica pretendeu que a súa institución pasara por pobre para poder seguir a cobrarlle media galiña ás viúvas. Moitos galegos aínda deixan as casas novas sen recebar e sen pintar para dar a entender que viven ao día, por moito que logo, por dentro, incorporen os mellores materiais e os electrodomésticos máis sofisticados.

Non só os recadadores perseguían aos galegos. Tamén eran un xénero apreciado para os señores da guerra. Durante séculos, estes habitantes desde a protohistoria, contaminados logo por celtas, romanos, suevos e tamén algúns xudeus e mouros, foron considerados magníficos guerreiros, extraordinariamente dotados para o combate. Eran alistados á forza en guerras que nada lles importaban. Algúns, para evitar o enrolamento, chegaron a facerse pasar por parvos. Outros aproveitaban a normal tendencia a construíren as súas casas lonxe das do resto para tentar escapar ao control do censo. Porque o galego precisa como ninguén da soidade elixida, sequera na meirande parte do día. Logo, xa pola noitiña, deixase caer na taberna para tomar unhas enormes cuncas de viño tinto espeso e xogar ao tute, ao dominó ou a calquera outra cousa máis ben mecánica que impida o progreso dos intentos de algún diverxente por sondar nos recónditos recunchos das súas almas.

As mulleres galegas, en troques, son máis dadas á conversa, sobre todo gracias aos lavadoiros. Arredor da labor de lavar a roupa, as donas da casa construíron as súas relacións sociais tradicionalmente, en momentos logo substituídos por outros, de encontro, igualmente en sintonía cunha maior tendencia das femias a compartir anacos da súa intimidade.

Nada máis entrar na casa dun galego, o visitante é convidado a beber viño e picar algo de chourizo e queixo con pan de bola. Non se concibe recibir a ninguén de boas maneiras se non é abrindo as portas da despensa e a artesa. Ademais o medo ao colesterol non arreda aos galegos. En Lugo comese carne un día si e o outro tamén. Mesmo na costa cómese menos peixe ca en Madrid. Só os enfermos ou os de carácter feble toman hortalizas e beben auga. Polo efecto do inxente consumo de alcohol os galegos teñen a pel máis roxa co paso dos anos. Algúns etnógrafos viñan dicindo que era todo por  unha cuestión de raza, pero o certo é que compiten con irlandeses, galeses, escoceses e rusos na afección polos fermentados.

O galego, cando non pode beber por prescrición do médico, cae na depresión. Se ten a sorte de atopar unha alma xemelga e practicar con ela unha inquietude absorbente, poderá vivir uns anos case con normalidade. Se non, morrerá en menos de seis meses. O viño, a augardente e máis modernamente a cervexa son as motivacións vitais máis presentes nas horas en que os galegos se manteñen despertos.

Pero ao galego non lle gusta estar borracho. Iso impediríalle poder seguir gozando do viño. E por iso que conforme bebe tamén come. E canto máis bebe, máis come. Así pode manterse sempre sobrio e raramente aceptará que ten un problema co alcohol.

Esa afección polo viño e un elemento imprescindible para entender o coidado da horta. Aínda que os galegos traballen na industria o nunha oficina, precisan de ter unha pequena horta na que consumir parte das calorías que consumen en exceso para acompañar o viño. Ademais, as mulleres amósanse comprensivas con certo consumo dos homes se eles traballan a terra. Algúns listos mercan un tractor que lles serve para pasar o arado, mallar e apañar un ferrado de patacas. Ese minifundismo mecanizado fai de Galiza a primeira potencia mundial en número de tractores por habitante.